In Gesprek voor God | Ernst Conradie

16 Februarie 2020

Rus vir die hele aarde?
Waar vind mens en aarde rus om die 21ste eeu te oorleef?

Dis die vraag wat Ernst Conradie tydens die derde van ons In Gesprek voor God eredienste gestel het. Helgard het met hom gesels oor eko-teologie aan die hand van die Genesis 1 skeppingsverhaal (Gen. 1:1-2:3).

Ernst is Senior Professor in Sistematiese Teologie en Etiek en stel veral belang in Christelike eko-teologie. Hy het oor die jare talle belangrike bydraes gelewer soos Rus vir die hele aarde, The church and climate change en mees onlangs vir ‘n akademiese gehoor The Earth in God’s Economy: Creation, Salvation and Consummation in Ecological Perspective.

In Gesprek voor God is ’n poging om voor die aangesig van God in gesprek te bly met die wêreld waarin ons leef en te luister na ‘n verskeidenheid stemme oor kwessies wat saak maak. Daarom voer ons juis hierdie gesprekke tydens die erediens as ’n vorm van aanbidding, in navolging van Christus en in die kragveld van God se Gees.

9 Feb, 202019 Feb, 2020

Genesis 1:31-2:3

9 Februarie 2020

Vyfde Sondag na Epifanie
Prediker: Ds. Helgard Pretorius

’n Woord Vooraf

Ons het hierdie kwartaal begin met ’n nuwe reeks, waarin die klem val op hoe ons die Bybel lees en verstaan. As gids gebruik ons hierdie boekie, Manna and Mercy, Genoeg en Genade, om ons te help om die Bybel op lewegewende maniere te lees wat deelneem aan God se belofte om die ganse skepping te herste.

Verlede week het ek ons daaraan herinner dat konteks betekenis skep. Wanneer ook al ons ’n teksgedeelte lees, moet ons eerste vraag wees: wat is die konteks?

Vanoggend wil ek nog vier vrae met julle deel wat ons help om in gesprek te gaan met die Bybel. Die doel van hierdie vrae is nie om agter die teks in te kyk na die konteks nie. Hulle help ons eerder om die wereld te ontdek wat die teks vir ons oopbreek.

1. Wat se dit oor God?
2. Wat se dit oor die mens? menswees?
3. Wat se dit oor die omgewing?
4. Wat se dit oor die verhouding tussen God, die mens en die omgewing?

’n Vriend het eenkeer vir my gese dat as ek op ’n Saterdag sukkel om my preek te skryf . . .

Hou hierdie vrae in jou agterkop as ons vanoggend se skrifgedeelte lees.

Skriflesing: Genesis 1:31-2:3

“God het na alles gekyk wat God gemaak het, en kyk, dit was baie goed.

En dit was aand en dit was oggend – die sesde dag.

So is die hemel en die aarde en alles wat daarby hoort, voltooi. God was op die sewende dag klaar met die werk wat God gedoen het; en God het op die sewende dag gerus van al die werk wat God gedoen het.

God het die sewende dag geseën: God het dit heilig verklaar, want op dié dag het God gerus van al God se werk – dit wat God geskep het deur dit te maak.”

Boodskap

’n Mens hoor dikwels mense sê dat die mens die kroon van die skepping is. Bedoel mens is laaste geskep op die sesde dag voordat God gerus het en daarom die belangrikste.

Maar mens is nie die laaste of die beste ding wat God geskep het nie. God het die skepping eers op die sewende dag voltooi toe God gerus het. Die Sabbat is die hoogtepunt van die skepping, nie die mens nie. Op die sewende dag word dit duidelik waaroor die lewe ten diepste gaan. Op die sewende dag word God se skeppingsbedoeling geopenbaar.

Die son en die maan merk kalendertyd: die ordelike, ritmiese afwisseling van dag en nag, elke dag soos die vorige een. Maar dis net die sewende dag wat God seën en heilig noem. Die sewende dag het ook geen einde soos die ander dae nie. Na die ander dae hoor ons, dit was nag en dit was dag, die sesde dag, maar ons hoor nooit hierdie woorde na die sewende dag nie. Die sewende dag is oop – dit wys heen na God se toekoms, na ’n herstelde wereld in die ewige rus van God se sjaloom.

Soos wat die tempel vir die Israeliete in ruimte apart gestaan het, so staan die sewende dag vir hulle apart in tyd. Hoekom het die Sabbat vir die Jode so belangrik geword? Onthou: konteks skep betekenis. Tydens die ballingskap, het die Israeliete nie meer die tempel gehad waar hulle vir God kon ontmoet nie. So het die Sabbat as’t ware vir die Jode ’n tempel in die tyd geword, ’n ontmoetingsruimte met God,’n simbool van God se teenwoordigheid te midde hulle ballingskap.

Vergelyk met Enuma Elish

Ek wil graag dat ons deur middel van ons vier vrae in gesprek gaan met hierdie merkwaardige belofte van die Sabbatrus. Om egter beter te verstaan wat die teks oor God sê, sal dit help om te weet watter idees mens in daai tyd van God gehad het. Dieselfde geld vir die vraag oor die mens. Hoe het mense oor menswees gedink? Hoe het hulle oor die omgewing gedink? Hoe het hulle oor die verhouding tussen God, mens en die omgewing gedink?

Wel, toe die Gen. 1 Skeppingsverhaal geskryf was, was daar reeds ander Babiloniese skeppingsverhale wat jaarliks tydens feeste vertel en opgevoer was. Een hiervan was die Enuma Elish. In 6de eeu voor Christus, was dit alreeds ’n classic. Dis ’n Epiese verhaal oor ’n groot oorlog tussen die gode wat eindig met die dood van die oer-seeslang Tiamat. Die see-godin se dooie liggaam word dan in die lengte oopgekloof en opgekap. Uiteindelik word die seeslang se maag die gesig van die aarde, terwyl haar ruggedeelte uitgestrek word om die hemel-koepel te vorm.

Die god wat die oorlog gewen het, die generaal-god Marduk, beveel toe vir die verloorders aan om ’n groot tempel tot sy eer op te rig op die aarde. Nadat die gode die tempel gebou het, het hulle egter vinnig agtergekom dat die ingewikkelde offerhandes wat hulle aan Marduk moet bring so veel van hulle tyd in beslag neem dat hulle nooit enige af-tyd het nie.

Dis toe dat hulle besluit om ’n nuwe skepsel te maak: mense, wat namens hulle die harde arbeid van die kosmos moet verrig. Die storie eindig met die gode wat ’n groot feesmaal geniet terwyl die nuutgeskape mense hulle afsloof. By die feesmaal sit die gode terug terwyl hulle vyftig heildronke instel op die oppergod Marduk en hulself gelukwens oor hulle slinkse plan om die mense al die werk te laat doen.

Volgens hierdie Babiloniese skeppingsverhaal, is die aarde die afval-produk van ’n wrede oorlog tussen die gode. En die mens is geskep met die spesifieke doel om slawe te wees vir gode wat eintlik niks met die aarde te doen wou gehad het nie.

Vergelyk die Gen. 1 skeppingsverhaal

In die lig van die Enuma Elish sien ’n mens hoe uniek die visie van die Genesis 1 skeppingsverhaal is.

Kom ons kyk wat gebeur as ons ons vier vrae toepas op hierdie gedeelte (voeg gerus iets by as julle dink ek mis iets):

**1. Wat sê dit oor God? Watter tiepe God is dit hierdie? Hoe verskil die God van Genesis 1 van die gode in die Enuma Elish verhaal?**

In Gen. 1 word God voorgestel as Een wat gee, wat rus, wat geniet. God skep vir die vreugde van geselskap en vriendskap – nie om te verbruik of om te onderwerp of om dinge van mense te vra nie.

In ’n wereld waarin die gode onvoorspelbare, bloedlustige, narsisiste is wat op willikerige wyse besluite neem en allerande dinge van mense verwag, kry ons hier ’n visie van ’n ander tiepe God: ’n betroubare God wat sorgvuldig skep en in oorvloed voorsien, ’n God wat daarin vreugde vind om te gee, ’n God wie se rus en genot nie ten koste is van die skepping en die mens nie; inteendeel, dit is ’n God wat die skepping uitnooi om aan God se rus deel te neem.

Anders as die Babiloniese gode wat terugsit terwyl die mense hulle take vir hulle verig, kry ons hier te doen met ’n God wat die mens uitnooi om aan te sit by die goddelike feesmaal.

2. Wat sê dit oor die mens? Wat sê dit oor die menslike kondisie? Oor menswees?

In kontras met die Babiloniese mite, en waarskynlik in protes daarteen, is die insig van hierdie skeppingsverhaal dat mense primêr bestaan vir die vreugde wat God in ons geselskap vind. Die God van Israel skep mense, nie as dwangarbeid nie, maar sodat die mens – man en vrou – hulle enersheid met God kan verwesenlik.

En een, baie belangrike manier waarop hulle dit kan doen, miskien die belangrikste manier waarop mense God se beeldraers kan wees, is deur, saam met God te rus en die skepping te geniet. Volgens Genesis 1, is die eerste dag van die mens se lewe ’n vakansiedag.

Die mens leef nie om te werk nie; die mens werk om te leef. In ’n wereld waarin mense primêr gesien was as hulpbron, as arbeid, as instrument, kry die mens hier ’n hoër status: die mens is eerder ’n intieme vriend van God, familie van God, selfs kinders van God.

Soos wat ’n ouer vreugde vind in ’n kind, so kies God ons geselskap sonder enige goeie rede, sommer maar net.

As ons sê dat Sabbat die hoogtepunt en doel van die skepping is, dan behoort dit ’n verskil te maak oor hoe ons, ook vandag, dink oor werk en oor rus.

Is rus en aanbidding en tyd saam met God net daar as ’n intermezzo, as ’n blaaskans tussen twee weke van afsloof en presteer en produktief-wees?

Of is rus juis die hoopgtepunt, die einddoel van die hele week, dit waarna alles verwys. Rus nie as niks doen nie. Menuah: Vrede, herlderheid, kalmte, geluk, harmonie.

3. Wat sê dit oor die omgewing?

As ons kyk hoe Israel die Sabbat tradisie geinterpreteer het, val dit ’n mens op dat alle skepsels, net-net die mens nie, moet deelneem aan God se rus. Die diere, en selfs die land moet ’n kan kry om te rus.

Met ander woorde, in hierdie skeppingsverhaal, in teenstelling met die Babiloniese weergawe, het die omgewing sy eie integriteit. Die aarde is in liefde geskep, nie deur geweld nie.

Die wereld bestaan ook nie net as ’n hulpbron vir die vervulling van die gode of die mens se begeertes nie. Iets hoef nie ’n markwaarde te hê, voordat dit waardigheid het nie.

Meer hieroor volgende week, wanneer Ernst Conradie met ons kom gesels.

4. Wat sê dit oor die verhouding tussen God, die mens en die omgewing?

Dat God die rusdag heilig noem is ’n teken van God se begeerte om in ’n baie spesifieke verhouding tot die skepping te staan.

Die ander gode skep die mens sodat hulle van die skepping af kan wegkom. God skep die mens en dan die Sabbat sodat God in ’n meer intieme verhouding tot die skepping kan staan.

En hoe lyk daardie verhouding?

Wel, dit is ’n verhouding van vryheid eerder as slawerny. Dit is ’n verhouding van liefde, van wedersydse waardering en verwondering, van sorg en oorgawe sonder ’n eksterne uitkoms.

In hierdie verhouding gaan dit nie oor die uitruil van bates of die nut wat ek uit jou kan kry nie.

Ons is nie in kompetisie met God nie. Die mens en die skepping is nie vir God ’n bedreiging nie. God is ook nie vir ons ’n bedreiging nie. Om ten volle mens te wees, beteken nie dat daar minder plek vir God is nie.

Waar God verheerlik word floreer die skepping, floreer die mens. Die heerlikheid van God is ’n mens wat ten volle lewe. Die heerlikheid van God is ’n ekosisteem wat in harmonie leef.

Nagmaal

Ons gaan nou nagmaal vier. Soos die Sabbat ’n teken is van God se begeerte om in so ’n verhouding van vriendskap met ons te wees, so is die Nagmaal ook ’n sakrament van God wat ons in God se rus innooi.

Hoe anders is dit nie as die feesmaal waar die gode vyftig glasies klink tot eer van ’n Grootmeneer terwyl die mense hulle afsloof.

Hier is ons die gaste. Hier hoef ons niks te doen om God tevrede te stel nie. Ons hoef niks te offer nie. God voorsien. God bring die offer. God bring die brood en die wyn, God bring Godself.

5 Jun, 201630 Jun, 2016

1 Konings 17:9-23 – 2016

5 Junie 2016 Pinelands –3e Sondag in Koninkrykstyd en Omgewingsondag
Prediker: Dr Tiana Bosman

9e eeu vC.

Elia beteken “ Jahwe is my God”

Tyd van droogte. Elia het die droogte aangekondig omdat koning Agab van Israel gewyde pale aan ander gode (Baäl) opgerig het en meer gedoen het om die Here die God van Israel te tart as al die konings van Israel voor hom. Hy was ook getroud met Isebel, koningin vanuit Sidon (Fenisië). Noord van Israel.

Die heel eerste keer dat Elia op die toneel verskyn. Skielik, uit die bloute.

Teks

Vs 9: Staan op en gaan…

Sidon. Die land van die vyand. Koningin Isebel kom daarvandaan.

Gaan na Sarfat en bly daar en KYK! Ek sal daar opdrag gee vir ‘n weduweevrou om vir jou te sorg.

Hoekom gee die Here ‘n weduwee opdrag? Dis dan juis die weduwees (en die wese en die vreemdelinge) wat versorging nodig gehad het.

Deut 10:18: “Hy laat reg geskied aan die weeskind en die weduwee. Hy het die vreemdeling lief en gee vir hom kos en klere.”

Vs 10: Hy het opgestaan (sy goed gepak) en gegaan na Sarfat (Sarepta) en hy het gekom by die poort van die stad en KYK daar!, ‘n weduweevrou besig om houtjies bymekaar te maak. En hy het geroep na haar en gesê: Gee asb vir my ‘n bietjie water in ‘n beker sodat ek kan drink.

Vs 11: Sy het gegaan om te kry, maar Elia roep agter haar aan: “Bring asb vir my ‘n stukkie brood in jou hand.”

Elia beroep hom op die wet van gasvryheid waarvlgs ‘n vreemdeling geregtig is op kos en iets te drinke. Net: hy vra vir die verkeerde persoon, hy vra vir iemand wat self mag aanspraak maak daarop om te (oor)leef op die wet van gasvryheid… Die droogte het egter almal se bronne so uitgeput dat niemand meer kans sien, ruimte het vir ‘n weduwee en haar kind in hul berekeninge nie…

Vs 12: … behalwe vir meel soveel soos wat in my handpalm pas, in ‘n kruik en ‘n bietjie olie in die erdekan, en KYK!, ek maak bymekaar twee houtjies. En dan gaan ek dit voorberei vir my en vir my seuntjie en ons gaan eet en dan sal ons sterf. (Woordkeuse dui op skaarste. Inligting spreek van wanhoop.)

Dit lyk nie asof die weduwee vooraf die opdrag van God af gehoor het nie (teenoor vs 9). Inteendeel, dit blyk duidelik dat sy in geen posisie is om vir die profeet te sorg nie. Sy en haar seuntjie is self op die randjie van dood agv hongersnood. Die rede waarom Elia haar raakloop is juis omdat sy kom soek het vir 2 laaste stukkies hout.

Vs 13: Moenie bang wees nie. Gaan en maak soos wat jy gesê het. Net – maak vir my daar ‘n klein stukkie roosterkoek eerste en bring dit vir my. Vir jou en jou seuntjie moet jy eers daarna maak.

Vs 15: … En sy het geëet, sy en hy en haar huis vir dae.

Vs 17: En dit was na hierdie dinge dat hy siek geraak het die seun van die vrou, die hoofvrou van die huis, en sy siekte was baie groot totdat daar nie meer asem in hom oorgebly het nie.

Vs 18: … Wat vir my en vir jou, man van God, dat jy gekom het na my toe om te laat onthou my sonde en om te laat doodgaan my seun?

Die ma wat ‘n rukkie terug so wanhopig was dat sy gereed was om die laaste karige maaltyd vir haar en haar seuntjie voor te berei sodat hulle kan eet en kan sterf (herinner aan Hagar onder die besembos), die een wat opgegee het op die stryd om te bly lewe, het ‘n nuwe lewensvuur in haar gekry en is nou vasbeslote dat sy nie haar seun wil laat sterf nie. Sy konfronteer vir Elia, baklei met hom, beskuldig hom omdat hy, vlgs haar, haar eie skuld van die verlede weer aan die lig laat kom het. God het haar raakgesien omdat Elia na haar toe gekom het (omdat Hy Elia na haar toe gestuur het?) en toe onthou Hy van haar sonde. (Die OT teologiese beskouing – siekte en dood is verdiende straf op sonde.)

Vs 19: … “Gee vir my jou seuntjie”, en hy het hom geneem uit haar skoot (hieruit weet ons dat die seun nog baie jonk was, hy het op sy ma se skoot gepas) en hom opgedra.

Vs 20: hy het geroep tot die Here: “Here my God, wil u nou ook tot die weduwee by wie ek tuisgaan ‘n ramp bring deur haar seun te laat sterf?”

Vs 21: … “Here my God, laat terugkeer asb die gees/lewe van hierdie jong seun in sy binneste in.

Vs 22: En het geluister die Here na die stem van Elia, en die gees/lewe van die jong seun het teruggekeer in sy binneste en hy het gelewe.

Vs 23: Sien (rah), jou seuntjie leef. (‘n Stelling, nie ‘n uitroep of medeling wat met verrassing gepaardgaan nie.)

Kom ons verplaas ons vir ‘n oomblik in die denkwêreld van daardie tyd: Gode wat heers en wat met mekaar wedywer. Die mensdom is uitgelewer aan die nukke van die gode en kan dit geensins ontsnap nie. Probeer dus aan die regte kan van jou god (of selfs ander se gode) bly in ‘n poging om jou pad so voorspoedig as moontlik te laat verloop, maar daar is geen waarborge nie (kyk nou maar vir arme ou Job). Almal is uitgelewer aan hul god en die lot. Prediker skryf daaroor.

Die weduwee van Sarfat was waarskynlik soos koningin Isebel ‘n aanhanger van Baäl, die god wat volgens sy aanhangers verantwoordelik was vir fertiliteit (vrugbaarheid) en vir reën. Die God van Israel wraak hom op Agab en straf daarmee die ganse land asook omliggende lande met droogte. So wys Hy dat dit nie Baäl is wat die seisoene en die fertiliteit van die aarde beheer nie, want net toe nog meer mense vir Baäl begin aanbid het God ‘n stokkie voor Baäl se fertiliteitstoertjies gesteek en daar is orals net droogte. Al die gewone mense kry swaar – Koning Agab en sy familie nie so erg nie want hulle is mos royalty – daar is altyd genoeg om te eet en te drink as jy genoeg mag en rykdom het. (Stef Bos: Die rykes word ryk en die armes kry swaar). Agab gaan selfs voort om vir sy perde water te gee, dit terwyl sy volk sterf van die honger en die dors. Die rykes maak foute en die armes betaal die prys… Presies soos vandag… (Die vraag is egter – kan ons steeds in vandag se tyd die gebeure en die gevolge daarvan voor God se deur plaas? Nee, ons weet van beter want die tyd het ons, hopelik, geleer.)

Maar binne die wêreld van destyds ontmasker God die magteloosheid van Baäl. Hy sorg vir Elia by ‘n spruitjie met kraaie wat vleis en brood aandra. Die spruit droog op en God stuur vir Elia na Sarfat, na die Sidonese weduwee, en omdat sy gehoor gee aan Elia sorg die God van Israel nie net vir Elia nie maar ook vir haar en haar seuntjie, dit terwyl haar eie god homself uit die voete gemaak het.

Op die ou-end is dit nie net Elia wat vir die weduwee nodig het nie (die meerdere wat die mindere nodig het). Die bordjies word verhang en sy en haar seun het vir Elia nodig – omdat hy opgedaag het is daar weer vir hulle kos, omdat hy opgedaag het is daar vir haar seuntjie genesing. Hierdie is ‘n verhaal waar God mense oor grense (landsgrense, politieke affiliasie, geloofsgense en geslagsgrense en sosiale en ekonomiese grense) by mekaar uitbring om mekaar se nood raak te sien en om mekaar te help. En wie weet?, dalk, in die proses van mekaar leer ken en vir mekaar omgee, leer die een persoon ook die god – God – van die ander ken, kom daar geloof en vertroue, praat daardie persone nie meer uitsluitend van “die Here u God” of “die Here die God van Israel” nie, maar word een se God ook die ander se God en word “die Here jou God” deur die verloop van tyd net “God” – ook nie meer die God van Israel nie, maar “God”, God van almal.

Verlede week het ons die verhaal in Lukas 7: 1-10 gelees – die genesing van die Romeinse offisier se slaaf. En ons het teruggegryp na Jesus se woorde in Luk 4 dat daar baie melaatses in Israel was in die tyd van Elisa, tog is nie een van hulle genees nie, maar Naäman, die Siriër is wel genees. Vandag se verhaal is die ander voorbeeld wat Jesus daardie dag in sy tuisdorp gebruik het om aan te toon hoedat geloof en hulp dikwels uit vreemde oorde kom… Luk 4:25: Daar was baie weduwees in Israel in die tyd van Elia toe die hemel 3 jaar en 6 maande lank toegesluit was, sodat daar ‘n groot hongersnood in die land gekom het. Tog is Elia nie na een van hulle toe gestuur nie, maar wel na ‘n weduwee in Sarfat in die gebied van Sidon.

Kopiereg: Hierdie werk deur Dr Tiana Bosman word gelisensieer onder ‘n “Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 2.5 South Africa License”.